Duydum Ki Bir Kızın Olmuş 8

Türkü, Türkiye’nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen kamu şiirlerinin her çeşidine verilen ad. Türkü sözcüğü, Türk adının sonuna, ilişki eki olan “î” ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. “Türkî”, Türk ile dayalı ve Türk’e özgü mazmunında da kullanılır.

Türkü, kendine özgü ve mukannen bir ezgi ile söylenen, hece ölçüsüyle hatlan ve giderek anonimleşatır bir nazım biçimidir. Yırler asıl kuartetklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. Yırlerdeki kuartetklere (üçlük veya ikilik de olabilir) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise kamu dilinde “ulama” ve “kavuştak” olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonra gene edilen ikilik (ya da henüz çok) dizelerdir.

Yırnün mukannen bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan ya da herhangi bir kamu şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü olabilir. Bu yüzden türkü tipinin en saydam özelliği melodisidir. Yırler hece ölçüsünün her lakırtııbıyla söylenir. şu demek oluyor ki hece nüshası itibarıyla bir sınırlama gayrimümkün.

Yırlerin koca çoğunluğu anonimdir ya da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuşdolaşma. Yırler bu şekilde kamuın emtiaı olurlar ve kamuın her kesimine seslenme fail sanatçılar aracılığıyla albümlerde, konserlerde ve canlı performanslarda kullanılan geniş bir musiki türüdür. Yırler çoğu misil, bir tabiat fenomenı ya da bir kahramanlık içinsında doğar ve yayılırlar. Yırler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, görev adlarının, hatta mevzuların birlikte değiştiği görüldüğü sinein, nerede doğduklarını saptamak kuvvetleşir.

Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere bakılırsa usulsüz ve usullü yırler olarak iki tefrik yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova’yı sineine kayran uzun havalardır. Usullü olan yırler grubunda ise ekseriya baziçe havaları görev tuzakır ki bunlara Konya’da oturak havası, Şanlıurfa’da münkesir esinti adı verilmektedir.

Türklerde işlemlenen konulara bakılırsa de sınıflama yapan yazarlar vardır. Konularına bakılırsa yırler:

Ninniler
Çocuk yırleri
Huy yırleri
Aşk yırleri
Kahramanlık ve askeriye yırleri
Merasim yırleri
İş yırleri
Katlıklı yırleri
Ölüm yırleri (Ağıt)
Oyun yırleri
Doğa ve efsanevi yırleri
Zeybek ve derebeyi yırleri
Cinayetler ve ateşklı olaylarla alakalı yırleri
Güldürücü yırleri