Duydum Ki Bir Kızın Olmuş 12

Türkü, Türkiye’nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen halk şiirlerinin her çeşidine maruz ad. Türkü sözcüğü, Türk adının sonuna, rabıta eki olan “î” ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. “Türkî”, Türk ile ilişkin ve Türk’e özgü anlamında da kullanılır.

Türkü, kendine özgü ve belirli bir ezgi ile söylenen, hece ölçüsüyle yazgılan ve giderek anonimleşatır bir nazım biçimidir. Yırler ana dörtlüklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. Yırlerdeki dörtlüklere (üçlük yahut ikilik bile olabilir) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise halk dilinde “putrel” ve “kavuştak” olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonra tekrar edilen ikilik (ya da elan çok) dizelerdir.

Yırnün belirli bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan ya da herhangi bir halk şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü olabilir. Bu yüzden türkü tipinin en belirgin özelliği melodisidir. Yırler hece ölçüsünün her sözıbıyla söylenir. Doğrusu hece nüshası bakımından bir sınırlama gerçekleşemez.

Yırlerin koskocaman çoğunluğu anonimdir ya da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuşdolaşma. Yırler bu şekilde halkın emtiaı olurlar ve halkın her kesimine hitap fail sanatçılar tarafından albümlerde, konserlerde ve canlı performanslarda kullanılan yaygın bir çalgı türüdür. Yırler çoğu el, bir doğa vakaı ya da bir kahramanlık hakkındasında doğar ve yayılırlar. Yırler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, durum adlarının, ayrıca konuların üstelik değiştiği görüldüğü bağırsakin, nerede doğduklarını saptamak ferleşir.

Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere bakılırsa usulsüz ve usullü yırler olarak iki fark yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova’yı bağırsakine düzlük uzun havalardır. Usullü olan yırler grubunda ise genellikle dubara havaları durum kızılır ki bunlara Konya’da oturak havası, Şanlıurfa’da fay alım adı verilmektedir.

Türklerde kârlenen konulara bakılırsa bile sınıflama fail yazarlar vardır. Konularına bakılırsa yırler:

Ninniler
Çocuk yırleri
Doğa yırleri
Aşk yırleri
Kahramanlık ve askeriye yırleri
Seremoni yırleri
İş yırleri
Alınlıklı yırleri
Ölüm yırleri (Ağıt)
Kaşkariko yırleri
Karakter ve efsanevi yırleri
Zeybek havası ve derebeyi yırleri
Cinayetler ve şiddetliklı olaylarla alakalı yırleri
Güldürücü yırleri